Evrensel Tasarım ve İlkeleri (Engelsiz Hayat Teknolojileri)

Çağdaş bir toplum olmanın en önemli göstergelerinden biri de engelli bireylerin kentsel, sosyal ve ekonomik yaşamın içinde aktif bir şekilde yer almalarıdır. Engelli bireylerin, toplumun ayrılmaz bir parçası olarak görme yaklaşımı, mekân, ürün ve hizmet tasarımlarına yansıtılmasıyla mümkün olabilir. Bu noktada ise "evrensel tasarım" kavramı gündeme gelmektedir.

Çalışmamı PowerPoint dosyası olarak indirmek için tıklayınız

Evrensel Tasarım (Herkes İçin Tasarım):

Kentsel alanların, yapılı çevrelerin, mekânların ve ürünlerin bütün bireyler tarafından fiziksel, kültürel ve özel nitelikler gözetmeksizin eşit kullanımını sağlayan tasarım yaklaşımı “evrensel tasarım” olarak tanımlanmaktadır.

Evrensel tasarım, ürünlerin ve yapılı çevrelerin yaş farkı gözetmeksizin eşit, erişilebilir ve kullanılabilir ürünler üretmek üzerine bir tasarım olarak karşımıza çıkarken, antropometrik uyum, çevrenin kolay algılanabilmesi, enerji masraflarının azaltılması ve benzeri amaçlar gözetmektedir.

Evrensel tasarım terimi, ilk defa 1985 yılında Amerikalı mimar Ronald L. Mace tarafından kullanılmıştır. Mace 9 yaşında çocuk felci geçirmiş ve bedensel engelli olarak hayatına devam etmiştir. North Caroline Üniversitesinde öğrenciyken merdivenlerde arkadaşlarının yardımıyla yukarı aşağı taşınıyormuş. Mimarlık bölümü mezun olan Mace, evrensel tasarım yaklaşımını, ilkelerini ve alt prensiplerini oluşturmuşlar, yasalara dahil ettirmişlerdir.

Goldsmith’in Evrensel Tasarım Piramidi:

Evrensel tasarım gerçekleştirilirken, maksimum sayıda kullanıcıya ulaşma anlayışı Goldsmith’in evrensel tasarım piramidinde görülmektedir. Piramidin 5. ve 6. basamağı ise evrensel tasarımın temel aldığı kullanıcı grubunu oluşturmaktadır. Çünkü bu basamakta yer alan bireyler için yapılmış tasarımlar, kendi alt grubundaki kişileri de içine alacağından daha kapsayıcı olacaktır.

8 Basamaklı Goldsmith’in Evrensel Tasarım Piramidinde:

1. basamakta koşabilen, tırmanabilen, yük taşıyabilen, çevik ve atletik insanlar,
2. basamakta normal yetişkin insanlar,
3. basamakta farklı yaş gruplarında ve cinsiyette olan sağlıklı bedene sahip insanlar,
4. basamakta bebek arabalı ebeveynler, baston kullanan yaşlılar ve yürüme zorluğu çeken insanlar,
5. basamakta koltuk değneği ve tekerlekli yürüme destekleyici aracı kullanan insanlar,
6. basamakta tekerlekli sandalye kullanan insanlar,
7. basamakta elektrikli mobilet kullananlar ile bir başkasının yardımına ihtiyaç duyan tekerlekli sandalye kullanan insanlar,
8. basamakta ise, iki kişinin yardımına ihtiyaç duyan tekerlekli sandalye kullanan insanlar yer almaktadır.

Evrensel Tasarım İlkeleri:

Herkes için tasarım, ömür boyu tasarım, kullanıcı odaklı tasarım, kapsayıcı tasarım vb. tanımlarda kullanılan evrensel tasarım; konfor, güvenlik, yeterlilik, sürdürülebilirlik, bütünleşme, uygunluk terimleri ile bütünleşmektedir. Farklı ölçülerde, fiziksel ve zihinsel yapılarda olan kişilerin yapılarının öğrenilerek, 1997 yılında herkes için tasarım (evrensel tasarım) gerçekleştirmek adına, 7 temel ilke benimsenmiştir. Çevrenizde gördüğünüz tasarım ürünleri ve bu çalışmada birazdan göreceğiniz örnek tasarımlar, evrensel tasarımın bazı ilkeleri veya tüm ilkeleri göz önünde bulundurularak tasarlanmış olabilir. Sırasıyla bu ilkeleri görelim:

1. Kullanımda eşitlik ilkesi:

Tasarlanan ürünlerin ve tüm alanların (kent merkezleri, hastane, sokak, cadde, meydan ve yaya yolları, açık-yeşil alanlar vs.) tüm kullanıcı grupları için ayrımcılık gözetmeksizin aynı kullanım kolaylığı sağlamalı, aynı düzeyde erişilebilir, eşit veya en yakın düzeyde olmalıdır.

2. Kullanımda esneklik ilkesi:

Tasarım her kullanıcının tercihine ve yeteneğine göre seçenekler sunmalı, kullanıcı kendisine en uygun olan seçeneği tercih edebilmelidir.

3. Basit ve sezgisel kullanım ilkesi:

Kullanıcıların deneyimlerine, bilgi ve beceri seviyelerine bakılmaksızın kullanım kolaylığı sağlayan, basitçe sezgileriyle anlayabilecekleri tasarımlardır. Bu ilkede tasarımın gereksiz karmaşalara boğulmadan kullanıcının basitçe kullanmasına yönelik olmalıdır.

4. Anlaşılabilir bilgi ilkesi:

Tasarım üzerinde bulunan simge, işaret, yazı vb. bilgilerin her yaş ve dilden kişi tarafından anlaşılır olmasıdır.

5. Hata toleransı ilkesi:

Tasarım yaparken olabilecek tehlikeli ve zarar verecek sonuçları düşünerek en aza indirme dediğimizde bu ilkemiz ön plana çıkmaktadır. Tasarımlar hatalara imkan vermeyen özellikler içermelidir veya bu tehlikeleri belli uyarılarla önlemelidir.

6. Düşük fiziksel çaba ilkesi:

Kullanıcıların minimum güç harcanarak maksimum iş yapılması öncelikte olup bireylerin konfor düzeyleri de göz önünde bulundurulmaktadır.

7. Yaklaşım ve kullanım için gerekli boyut ve alan ilkesi:

Tasarım kullanıcıların vücut büyüklüğüne, duruşuna veya hareketliliğine bakmaksızın yaklaşım, erişim ve kullanım için uygun boyut ve mekânı sağlamalıdır.

“Evrensel tasarım” eşittir “herkes için tasarım” demiştik. Fakat engelli bireyler, birçok mekân, hizmet ve ürünün tasarım aşamasında ya unutuluyor ya da göz ardı ediliyor. Bu konuda tasarımcılara büyük görev düşüyor. Çünkü evrensel tasarım ilkelerine bağlı kalarak yapılacak tasarımlar ile, engelli veya engelsiz hepimiz için dünya çok daha güzel ve çok daha yaşanılır bir yer olacaktır.

Yazar: Mürsel EREN

Kaynaklar:

1. Teknoloji ve Tasarım Öğretmen Kılavuz Kitabı — 2019
2. https://ey-der.com/ana-sayfa/turkiye-ve-dunyada-engelliler/
3. https://sozluk.gov.tr/ “engelli”
4. https://www.bbc.com/turkce/haberler/2013/12/131203_macaristan_turkiye_engelliolmak
5. https://www.sivilsayfalar.org/2015/12/03/rakamlarla-dunyada-engellilik-en-buyuk-azinlik-engelliler/
6. Arat ve Güner, 2020, Evrensel Tasarım İlkeleri Kapsamında Üniversite Yerleşkesinde Erişebilirliğin İncelenmesi: ODTÜ Örneği, Euroasia Journal Of Mathematics-Engineering Natural & Medical Sciences
7. http://www.limitsizspor.com/Duyurular/adilin-esitle-mucadelesi-ve-evrensel-tasarim/183/2
8. Alkan Meşhur, H. F., 2018, Evrensel Tasarım Yaklaşımının Şehir Planlama Disiplini Bakış Açısı ile Değerlendirilmesi, Online Journal of Art and Design
9. http://erisilebilirlik.prohes.com.tr/blog/herkes-icin-erisilebilir-evrensel-tasarim/25
10. https://www.pusulaerisim.com.tr/hizmetlerimiz/engelli-otoparki/
11. http://www.tasarimgunlukleri.com/2016/12/04/evrensel-tasarim-ve-ilkeleri/
12. http://www.gormeengelliurunleri.com/hissedilebilir-yuzey/
13. https://www.chip.com.tr/galeri/en-ilginc-icatlar_293_17.html
14. https://theraplaycy.com/product/long-loop-easi-grip-scissors-right-hand-45mm-blade/
15. https://tr.aliexpress.com/item/32903452114.html
16. http://www.bathroom-sinks.co/news/vitra_comes_up_with_a_fashionable_and_functional_solution_for_the_bathroom
17. https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2016/06/18/transgender-australians-face-ingrained-biases-even-if-the-bathroom-issue-hasnt-spawned-legal-debate/?noredirect=on
18. https://www.amazon.com.tr/Deuba-d%C3%B6rtgen-Paslanmaz-Hareket-sens%C3%B6r%C3%BC/dp/B076Q6JSCS
19. https://mon-internet.info/8551370619158286393-vending-machine-books-vending-machine-books-suppliers-and-manufacturers-at-alibaba-com/
20. https://habergunes.com/gorme-engelliler-icin-iki-yere-sesli-sinyalizasyon/14856/
21. https://www.aliexpress.com/item/4000058388243.html?spm=a2g0o.productlist.0.0.267527b61QQozY&algo_pvid=4377d949-391a-4fec-9d47-8703a3622ac5&algo_exp_id=4377d949-391a-4fec-9d47-8703a3622ac5-8
22. https://remont-samomy.ru/dizajn-kuxni/dizajn-kuxni-v-stile-xaj-tek/
23. https://vu.wwu.edu/mcc-images-3
24. https://www.lidertek.com.tr/urun-detay/engelli-gecis-turnikesi

#EvrenselTasarım #HerkesİçinTasarım #EngelsizTasarım #ErişilebilirTasarım #KapsayıcıTasarım #RonaldMace #Goldsmith #EngelliBireyler #ToplumKatılımı #KentselYaşam #SosyalYaşam #EkonomikYaşam #MekanTasarımı #ÜrünTasarımı #HizmetTasarımı #AntropotmetrikUyum #ÇevreAlgısı #EnerjiVerimliliği #KullanıcıOdaklıTasarım #SürdürülebilirTasarım #Konfor #Güvenlik #Yeterlilik #Bütünleşme #Uygunluk #EşitKullanım #KullanımdaEsneklik #BasitKullanım #SezgiselKullanım #AnlaşılabilirBilgi #HataToleransı #DüşükFizikselÇaba #ErgonomikTasarım #EvrenselTasarımİlkeleri #TasarımPiramidi #KullanıcıGrupları #ErişilebilirlikStandartları #EngelsizYaşam #TasarımdaEşitlik #YenilikçiTasarım #İnovatifÇözümler #TeknolojiVeTasarım #EvrenselÜrünler #KentPlanlaması #MimariTasarım #EngelliDostu #YaşamKalitesi #TasarımdaKapsayıcılık #EvrenselErişim #FizikselEngeller #ZihinselEngeller #TasarımdaÇeşitlilik #YenilikçiDüşünce #TasarımdaYenilik #RonaldMace #Goldsmith #engelli #teknolojivetasarım #teknolojitasarım #teknolojitasarimci #teknoloji #technology #tasarım #design #inovasyon #inovatif #innovation